1921-ին, երբ ես արդեն տասներեք տարեկան էի, Ֆրեզնոյի կենտրոնից մի օր տուն էի դառնում` թևիս տակ մի «Վիկտոր» գրամոֆոն ու մի ձայնասկավառակ: Հեծանվով էի: Ցրիչի իմ անվերջ երթուդարձերը այդ հեծանիվը կերպարանքից բոլորովին գցել էին, իսկ գրամոֆոնի բռնակը փչանալ սկսեց առաջին տպագրությունից շատ չանցած:  Իմ առաջին եվրոպական ուղևորության տարում` 1935-ին, գրամոֆոնը հանձնեցինք Փրկության բանակի ֆոնդին, բայց ձայնասկավառակը կա, մինչև օրս էլ պահպանում ու նրա նկատմամբ ամենաքնքուշ զգացումներ եմ տածում, որովհետև ամեն լսելով հիշում եմ, թե ինչ պատահեց, երբ տուն հասա խարխլված հեծանվով, նոր գրամոֆոնով ու մեկ հատիկ ձայնասկավառակով:
Գրամոֆոնն ինձ վրա նստել էր ուղիղ 10 դոլար, ձայնասկավառակը` 78 սենթ, գրպանիս 4 դոլար 25 սենթի հետ դա իմ առաջին աշխատավարձն էր:
Մայրս աշխատում էր Գուգենհեմի խանութում և գործից նոր էր եկել, ու դեմքից լավ երևում էր , որ խաղողն այդ օր բաժանել էին երկուհարյուրգրամանոց տուփիկների, իսկ դա հարյուրգրամանոց տուփիկների բաժանելը չէր, հարյուրգրամանոց տուփիկները երբեմն նույնիսկ օրը չորս դոլար էին բերում, իսկ երկուհարյուրգրամանոցները, ինչքան էլ ջանայիր` մեկուկես, ամենաշատը երկու դոլար հազիվ էին տալիս: Այդ ժամանակ դա փող էր, մանավանդ եթե հաշվի առնվեր, որ նույնիսկ այդքանից էինք զրկվում, քանի որ ինչպես Գուգենհեմի, այնպես էլ Ռոզենբերգի, Ինդերիգենի խանութներում ու ամենուր, որտեղ չոր մրգեր էին տեսակավորում, աշխատանքը ժամանակավոր էր, միրգը վերջանալու հետ աշխատանքն ու աշխատավարձն էլ էին վերջանում:
Հրճվանքից շառագունած` գրամոֆոնը թևիս տակ տուն մտա ու դեմառդեմ ելա երկուհարյուրգրամանոցների ու սենթերի հոգսից տառապած մորս լուռ հայացքին: Նույնպես լուռ` գրամոֆոնը դրեցի հյուրասենյակի կլոր սեղանին` ստուգելու, թե ճանապարհին չի՞ վնասվել. չէր վնասվել, ամեն ինչ կարգին էր, երկու կողմից ռետինե սեղմիչներով ամրացված ձայնասկավառակը հանեցի լաթե ծրարից, նայեցի, շուռ տվի, նայեցի մյուս կողմը և հենց այդ ժամանակ նկատեցի, որ մայրիկն ուշադիր ինձ է հետևում: Իսկ երբ սկսեցի պտտել բռնակը, մայրիկը խիստ զուսպ, որը ինձ լավ հայտնի նրա խիստ անբավականության նշանն էր, սկսեց:
Սկսեց հայերեն.
-Վիլլի, չէի՞ր ասի` դա ինչ է:
-Սա գրամոֆոն է, գրամոֆոն են ասում:
-Վիլլի, քեզ որտեղի՞ց այդ գրամոֆոնը:
-Բրոդվեյի վրայի Շերման և Քլեյ խանութից:
-Վիլլի, դա քեզ գործակատարնե՞րը նվիրեցին:
— Ոչ, ես առա:
— Ու ինչքա՞ն տվեցիր, որ առար, տղաս:
-Տասը դոլար:
-Մեր տան համար տասը դոլարը փող է, Վիլլի, թե՞  դու տասը դոլարը փողոցից գտար:
-Ոչ,- ասացի ես,- գրամոֆոնի տասը դոլարն ու սկավառակի յոթանասունհինգ սենթը ես իմ աշխատավարձից տվեցի:
-Իսկ տան վարձի, ուտելու ու հագնելու համար ինչքա՞ն բերեցիր, Վիլլի:
-Մնացածը` չորս դոլար քսանհինգ սենթ: Ինձ տասնհինգ դոլար են վճարում:
Սկավառակը պտտվում էր, և ես ուզում էի արդեն ասեղն իջեցնել, երբ հասկացա, որ ծլկելու ամենաճիշտ պահն է: Վայրկյան իսկ չկորցնելով` հետնամուտքից բակ դուրս թռա:  Վրան մետաղացանց քաշած դուռը իմ ետևից շրխկաց և երկրորդ անգամ շրխկաց մայրիկի հետևից: Տան շուրջը վազքով մի լրիվ պտույտից հետո ես ինձ համար նշեցի, որ նախ` երեկոն գեղեցիկ է ու խաղաղ, ապա` Լևոն Քեմալյանի հայրը, մի շատ հարգված պարոն, փողոցի մյուս մայթին, իրենց տան առաջ կանգնել, բերանը բաց մեզ է նայում: Բերանը, հիմա ասեմ, ինչու էր բաց. առաջին` նա հայոց երիցական եկեղեցու ավագն էր, երկրորդ` մեզ նման բիթլիսցի չէր, երրորդ` Սարոյան չէր և այդպիսի տեսարանների սովոր չէր:
Մի բան հաստատ էր, որ հարգարժան Թագուհի Սարոյանն ու նրա որդին ամենևին էլ մաքուր օդ շնչելու ու մարզանքի չէին եկել, բայց թե ի՞նչ էր պատահել:
Վազելիս ես սիրալիր, ինչպես վայել է հարևանին, պարոն Քեմալյանին ողջունեցի, հետո շքամուտքով սուրացի հյուրասենյակ, իջեցրի ասեղը և նույն թափով ընկա ճաշասենյակ, այստեղից լավ կերևար, թե ինչ տպավորություն է թողնելու նվագը մայրիկի վրա, իսկ անհրաժեշտության դեպքում կարելի էր դուրս թռչել հետնամուտք ու այնտեղից` դարձյալ բակ:
Գրամոֆոնը սկսեց, և հենց նվագի հետ մայրիկը հյուրասենյակ ընկավ: Մի պահ նա կարծես շարունակում էր հետապնդումը, առանց նույնիսկ ուշք դարձնելու երաժշտությանը, բայց հանկարծ հետո կատարվեց այն, ինչը ինձ ստիպում է մինչև այսօր մասունքի պես պահել այդ ձայնասկավառակը:
Մայրս կանգ առավ` ոչ այն է շունչը տեղը գցելու, ոչ այն է նվագը լսելու. մինչև հիմա էլ չգիտեմ` մայրիկն ինչու կանգ առավ: Մեղեդին ծորում էր, ես հասկացա, որ մայրիկը որոշել է ինձ հանգիստ թողնել, ուրեմն կամ վազելու ուժ չուներ և կամ տարվել էր նվագով: Քիչ հետո զգացի, որ մայրիկն ուշադիր լսում է: Ես տեսա, թե նրա նրա դեմքից ինչպես է հեռանում հետապնդման մոլուցքը, և ինչպես է նա խաղաղվում երաժշտությունից: Ծղոտե հյուսկեն բազկաթոռը, որ հայրիկից էր մնացել, մայրս մոտեցրեց սեղանին: Հայրս մահացել էր 1911-ին ու մեզ այդպիսի վեց բազկաթոռ էր թողել: Զայրույթն ու հոգնությունը թոթափվեց մայրիկից. Սուրբ գրքում այդ մասին հիշատակված է, թե զայրացած մի թագավորի համար քնար էին նվագում:
Ես կանգնած էի հյուրասենյակի դռների մեջ: Երբ երաժշտությունը վերջացավ, մոտեցա սեղանին, բարձրացրի ասեղը և գրամոֆոնն անջատեցի:
Առանց ինձ նայելու` մայրս խոսեց, այս անգամ անգլերեն,- օլ ռայթ, թող մնա մեր տանը,- իսկ հետո հայերեն կիսաձայն խնդրեց,- մի անգամ էլ միացրու:
Ես գրամոֆոնն արագ լարեցի ու ասեղն իջեցրի սկավառակին: Մինչև վերջ լսելուց հետո մայրիկն ասաց.
-Հիմա ինձ սովորեցրու` ինչպես է լինում:
Ես սովորեցրի, և մայրիկը երրորդ անգամ ինքը միացրեց:
Իրոք որ հրաշալի նվագ էր: Քիչ առաջ նա զայրացած էր աշխատավարձս անիմաստ, իր կարծիքով անպետք իրի վրա ծախսելու համար, բայց ահա լսեց ու սիրեց երաժշտությունը, լսեց ու հասկացավ, որ փողը ծախսված է ոչ թե անիմաստ, այլ նույնիսկ շատ իմաստուն ձևով:
Ես նստեցի հյուրասենյակում  ու սկսեցի աչքի անցկացնել հայտագիրը, որ գրամոֆոնի հետ Շերման ու Քլեյ  խանութի վաճառողուհին էր տվել:
Մայրիկը վեց անգամ լսեց ձայնասկավառակը, հետո հարցրեց.
-Դու միայն մի՞ սկավառակ ես տուն բերել:
-Այո,-ասացի ես: — Բայց մյուս երեսին մի երգ  էլ կա:
Ես մոտեցա գրամոֆոնին ու զգուշորեն շրջեցի սկավառակը:
-Ասա, խնդրեմ, դա՞ ինչ երգ է,- հարցրեց անգլերեն:
-Սա «Հնդկացի հյուրի երգն» է, դեռ ես էլ չգիտեմ, խանութում միայն առաջին մասն եմ լսել`« Չիո-չիո սան»:
-Չիո-չիո սա՞ն: Ի՞նչ է նշանակում;
-Երևի ոչինչ էլ չի նշանակում, ուղղակի այդպես է: Ուզու՞մ ես հիմա էլ «Հնդկացու երգը»  դնեմ:
-Դիր,- ասաց:
Տնեցիք վերադառնում, դրսից լսում էին երգի ձայներըՙ մտնում հյուրասենյակ ու տեսնում սեղանին դրված բոլորովին նոր գրամոֆոնը և նրա դեմ` ծղոտի բազկաթոռում մտասուզված մայրիկին:
Ու ես հիմա ինչպե՞ս չգնահատեմ այդ ձայնասկավառակը, որ մորս միանգամից սիրել տվեց երգն ու երաժշտությունը և, կարծում եմ, մայրիկը հենց այդ օրվանից հասկացավ, որ իր որդին իզուր չի կյանքում որոշ բաներ փողից  ավելի  կարևոր համարում, առավել կարևոր, քան նույնիսկ  հացն ու ջուրը և տունն ու հագուստը:
Մի շաբաթ անց, երբ բոլորս սեղանի շուրջը իրիկնահացի էինք, մայրիկն ասաց, որ ժամանակն է ընդհանուր փողերով գնել երկրորդ ձայնասկավառակը և ցանկացավ իմանալ, թե խանութում ուրիշ ինչ կա: Ես նրա համար կարդացի հայտագիրը, բայց մայրիկը երգերի անուններից ոչինչ չհասկացավ ու ինձ վստահեց. խնդրեց խանութ գնալ ու վերցնել որևէ հրաշալի բան: Հենց այդպես հայերեն էլ ասաց` որևէ հրաշալի բան, մի լավ բան: Մայրիկի հանձնարարությունը ես, իհարկե, կատարեցի ուրախությամբ:
Հիմա` քառասուներկու տարի անց, լսում եմ այդ ձայնասկավառակը և ջանում հասկանալ, թե ինչ պատահեց  մայրիկին այն ժամանակ: Կարծում եմ` նրա սիրտը գերեցին ելևէջները, որ մայրիկին դիմեցին որպես հին ծանոթի, անսահման հարազատ մի մարդու:  Կլարնետի հնչյուններն ու բանջոյի ելևէջները ասես զրուցում էին ու հիշեցնում  անցյալը, անտրտունջ ընդունում ներկան, հույսեր կապում ապագայի հետ և մերթ մարում ու մերթ նոր ուժով թրթռում ճապոնուհու տխուր սիրո մասին, որին լքել էր ամերիկացի նավաստին, հոբոյը խոսում, ու սաքսոֆոնը տնքում էր թաքուն հուզմունքից…
Սկավառակն այսպես էր կոչվում` «Ֆոքստրոտ Ջ. Պուչինիի մեղեդիներով, Յուգո Ֆրեյի մշակմամբ, կատարում է նվագախումբը Պոլ Ուայթմենի ղեկավարությամբ.18.7.7.7.- Ա»:
Հետագայում, երբ տնեցիք զայրանում էին իմ հերթական անմիտ գնումի համար, մայրս միշտ իմ կողմն էր բռնում, մեղմորեն պաշտպանում ու արդարացնում  էր ինձ, մինչև համբերությունը հատնում ու ճչում էր.
-Տղային հանգիստ թողեք, ձեզ համար նա առևտրական չի:

Հարցեր և առաջադրանքներ:

1.Ներկայացրու պատմվածքի հերոսին, բնութագրիր նրան:

Վիլյամը շատ խելացի էր։

2. Դու և՞ս կարծում ես, որ Վիլլին անիմաստորեն չէր ծախսել դրամը:

Իմ կարծիքով Վիլլին անիմաստորեն չէր ծախսել դրամը:

3. «Տղային հանգիստ թողեք, ձեզ համար նա առևտրական չի»: Ի՞նչ էր հասկացել մայրը:

Տղայի մայրիկի կարծիքով տղան շատ գնումումներ չէր կատարում։

4. Հիշու՞մ եք այնպիսի մի երաժշտություն, որ կախարդիչ ազդեցություն թողած լինի ձեզ վրա:

Ես շատ եմ սիրում մեղեդային երաժշտություն։

1.Տրված բառերում կետերի փոխարեն գրիր այնպիսի տառեր, որ յուրաքանչյուր դեպքում ստացվի ոչ պակաս, քան երկու նոր բառ:
Վանք-վազք, Վայք, բարդ—բարձ, բարև, բերան-գերան, մերան, հարել-հանել, հատել, երգ—երբ, երթ, հարկ—հարթ, հարս, առատ-ազատ, բարակ-բանակ, բաժակ, կարճ—կարգ, կարթ, հագուստ-հարուստ, հարդարել-զարդարել, երեկ—երես, երեք, պարել-պահել, պատել, գյուղակ-ծուղակ, հատակ-հասակ, կատակ, վարդ—վարք, վարձ, հանդ—հանգ, շարժում—շարժուն, երգահան-երգատան, անգին—անգիր, հունական-հուզական, քերծել-քերվել, անբավ, բերել-քերել, գերել, վարել-վազել, ծաղկել, մածուն—մածուկ, հասակ-հատակ:
Օրինակ՝ նկա…ել- նկարել, նկատել:

2. Օգտվելով հոմանիշների բառարանից գրիր տրված բառերին հոմանիշ մեկական բառ,որոնցում լինի`

բ տառը.
ծնողազուրկ-որբ
մաքրել-սրբել
սգալ-ողբալ
քեռի-մորեղբայր
մաքրամաքուր-մաքրաբերան

փ տառը.
երկյուղել-սարսափել
արեգակ-արփի
ավաղ-ափսոս
գույնզգույն-երփնագույն
պնակ-ափսե

1.Տեքստի մեջ գտիր ուղղագրական սխալները և ուղղիր

Ծույլի հանգստյան օրը

Մի ծույլ մարդ կար: Ողջ օրը անց էր կացնում թախտին պարկած: Այս անբանը մի օր երազում տեսավ, որ ինքը դաշտում, քրտինքի մեջ կորած, աշխատում է: Առավոտյան արթնացավ թե չէ, կանչեց կնոջն ու պատվիրեց.

-Ինձ այլևս ծույլ չասես: Ողջ գիշեր աշխատել եմ:

Ասաց ու իրենից գոհ՝ պառկեց:

Հենց այդ ժամանակ պատուհանի մոտով անցնող հարևանը մի կտոր գաթա դրեց լուսամուտի գոգին ու ասաց.

-Տեղիցտ վե՛ր կաց, մոտեցի՛ր լուսամուտին: Քեզ համար այնտեղ գաթա եմ դրել:

-Ի՜նչ ես ասում, ես այսօր տեղիցս չեմ շարժվելու, քանի որ ողջ գիշեր աշխատել եմ: Այսօր իմ հանգստյան օրն է:

2.Տրված բարդ բառերի առաջին բաղադրիչները փոխելով ստացիր նոր բարդ բառեր:
Հորդահոս-լեռնահոս, սառնորակ-բարձրորակ, անուշահամ-քաղցրահամ, կենսագիր-օրագիր, զբոսանավ-արագաստանավ, կարմրազգեստ-շրջազգեստ, գայլաձուկ-շնաձուկ:
3. Տրված բառերի վերջին բաղադրիչները փոխելով ստացիր նոր բառեր:
Բարձրախոս-բարձրակարգ, դեղնակտուց-դեղնավուն, ջրաղաց-ջրազուրկ, աշխարհամարտ-աշխարակալ, ծովածոց-ծովագույն, լեռնագնաց-լեռնաշխարհ, սրբավայր-սրբապատկեր:

k հատ արտադրիչների արտադրյալը, որոնցից յուրաքանչյուրը նշանակում են a է, կարճ նշանակում են a^k և անվանում a-ի k-րդ աստիճան: k-ն կոչվում է աստիճանացույց, իսկ a-ն՝ հիմք:

Օրինակ՝

Հաշվենք.

ա) (−3)⁴

Լուծում՝ (−3)⁴=(−3)⋅(−3)⋅(−3)⋅(−3)=81

բ) (4/11)²

Լուծում՝ (4/11)2=4/11⋅4/11=4⋅4/11⋅11=16/121

գ) 1²⁰=1

a թվի 1 ցուցիչով աստիճանը հավասար է հենց a թվին՝ a¹=a:

0¹=0 (−25)¹=−25 (1/17)1=1/17

Եթե n-ը և m-ը բնական թվեր են, ապա տեղի ունեն հետևյալ հավասարությունները.

Հարցեր և առաջադրանքներ։

5․ Նշի՛ր աստիճանի հիմքը և աստիճանացույցը:

բ) (−3.6)¹³

(−3.6)-ը հիմքն է իսկ 13-ը աստիծանացույցը

գ) (11/89)²

(11/89)-ը հիմքն է իսկ 2-ը աստիծանացույցը

6․ Ներկայացրու (2b)³ աստիճանը միևնույն արտադրիչների արտադրյալի տեսքով:

2³xb³

7․ Հաշվի՛ր աստիճանի արժեքը, եթե դրա հիմքը հավասար է՝ −5, իսկ աստիճանացույցը հավասար է՝ 4:

−5⁴=+625

8․ Հաշվի՛ր աստիճանի արժեքը, եթե դրա հիմքը հավասար է՝ −4, իսկ աստիճանացույցը հավասար է՝ 4:

-4⁴=+256

1.Տրված նախածանցներով կազմել 3-ական ածանցավոր բառ:

Ան- անկախ, անարդար, անկառավարելի
ապ- ապարդյուն, ապերախտ, ապաստարան
բաց- բացարձակ, բացարձակապես, բացօդյա
գեր- գերադասել, գերամարդ, գերարագ
դժ- դժգույն, դժբախտ, դժկամ
համ- համառորեն, համակարգ, համընթաց
հակ- հակամարմին, հակադիր, հակառակ
ստոր- ստորև, ստորին, ստորակետ
չ- չկամ, չտես, չխոսկամ
տ- տգետ, տգեղ,
դեր- դերակատար, դերասան, դերանուն
արտ- արտերկիր, արտադրել, արտագախտ
փոխ- փոխել, փողկապակցություն, փոխտնորեն
ենթ- ենթարկել, ենթարկվել, ենթավարպետ
անդր- անդրաշխարհ, անդրադարձ, անդրադառնալ

2.Տրված վերջածանցներով կազմել 3-ական ածանցավոր բառ:

-ալի- բանալի, ,զարմանալի, հրաշալի
-գին- անգին, էժանագին, թանկագին
-անի- ավագանի, նամականի, առածանի
-ավուն- դառնավուն, երկարավուն, քաղցրավուն
-յալ- փոխառյալ, տվյալ, հետևյալ
-ուն- եռանդուն, փայլուն, սևեռուն
-ելի- ներելի, վիճելի, հարգելի

ան- դերասան, դամբան, փական
-անակ- ճոճանակ, զսպանակ, հաղթանակ
-անոց- անձրևանոց, խոհանոց, լիտրանոց
-ոց- սփռոց, թիկնոց, դարբնոց
-ուստ- փախուստ, հագուստ, ապրուստ
-եստ- պահեստ, գովեստ, ուտեստ
-իչ- ջեռուցիչ, երգիչ, քննիչ
-յուն- հնչյուն, դղրդյուն, ոստյուն
-ստան- Չինաստան, Հայաստան, Տաջիկստամ
-վածք- փլվածք, գրվածք, կեցվածք
-ույց- կառույց, սառույց, զեկույց
-ք- վազք, հոսք, մուտք, հանք, փողք

Բառաշարքում գտնել վերջածանցավոր բառերը և ընդգծել ածանցները:
Վայրի, խոհուն, մրգատու, մականուն, փութկոտ, մուրացկան, առհավետ, արգելակ, գունեղ, ոսկեգույն, նվազագույն, բանակ, խորք, միածին, զայրույթ, դռնակ, միաբան, իշխան, հարսնացու:

Նախապատմություն (կամ նախագրային պատմություն) | մարդկության պատմության
մինչգրային ժամանակաշրջանը, որը սկսվում է մարդու ծագումից (մոտ 2,6 միլիոն տարի առաջ) և ձգվում մինչև ամենավաղ գրային համակարգերի հայտնվելը (մոտ 5000 տարի առաջ):
Հոմո էրեկտուս («ուղղաձիգ մարդ») |
ժամանակակից մարդկանց անմիջական նախնին: Առաջացել է մոտ 2-2,5 միլիոն տարի առաջ: Օգտագործել է կրակ և ավելի մեծ գործիքներ:
Նեանդերթալցի | մարդկային ցեղի
ոչնչացած կամ ձուլված ներկայացուցիչ։ Որոշ գիտնականներ նեանդերթալցիներին համարում են հոմո սապիենսի ենթատեսակ, մյուսները՝ հոմո ցեղի առանձին տեսակ: Ձևավորվել է մոտ 150-130 հազար տարի առաջ և անհետացել է մոտ 30,000 տարի առաջ:
Հոմո սապիենս («մարդ բանական») |
հայտնի է որպես «ժամանակակից մարդ», որը բնութագրվում է բացառիկ ճանաչողական հմտություններով։ Ձևավորվել է մոտ 160,000-70,000 տարի առաջ: Առաջացել է նեանդերթալցու հետ գրեթե միաժամանակ մոտ 250,000 տարի առաջ ձևաավորված նույն նախնուց:
Գաղթ | նոր տարածաշրջան տեղափոխվելու գործընթաց:
Տեխնոլոգիա | գիտելիքներ և գործիքներ,
որոնք կիրառվում են մարդկանց կարիքները բավարարելու համար։
Տոհմ | մեկ նախահորից սերած և արյունակցական կապերով միավորված մարդկային խումբ:

Հայկական լեռնաշխարհի հնագույն բնակիչները

Առաջին մարդկանց գաղթն ու Հայկական լեռնաշխարհը
Մեզ հայտնի մարդանման ամենահին արարածները գոյություն են ունեցել Աֆրիկայում երեքից չորս միլիոն տարի առաջ։ Հոմո էրեկտուսն («ուղղաձիգ մարդ») առաջինն էր, որ սնունդ փնտրելու նպատակով մոտ 2-2,5 միլիոն տարի առաջ լքեց Աֆրիկան՝ հաստատվելով արևելյան կիսագնդի բարեխառն գոտիներում։ Մոտ 1.8 մլն տարի առաջ նա հասավ Հայկական լեռնաշխարհ և Կովկաս: Արտագաղթը մասամբ հաջողվեց, քանի որ արդեն կիրառվում էր կրակը:
Հոմո էրեկտուսին հաջորդեց նեանդերթալցին, որը նույնպես երկար ճանապարհորդություն կատարեց և կարողացավ դրսևորել նույն հարմարվողականությունը, ինչ էրեկտուսը։ Ամենից վճռորոշ գաղթը կատարեց հոմո սապիենսը, որը սնունդ փնտրելու նպատակով մոտ 80,000 տարի առաջ Արևելյան Աֆրիկայից շարժվեց դեպի հյուսիս։ Գաղթականները հասան Արևմտյան Ասիա, այդպիսով՝ նաև Հայկական լեռնաշխարհ: Գաղթականների հենց այս ալիքից էլ, ինչպես պնդում են գիտնականները, ծագել են աշխարհի բոլոր ժողովուրդները:

Հին քարի դարը և որսորդ-հավաքիչները

Մարդկանց հիմնական տարբերակիչ հատկանիշներից մեկը գործիքներ պատրաստելու կարողությունն է։ Ամենավաղ գործիքները պատրաստված են եղել քարից, ուստի գիտնականները մարդկության պատմության վաղ շրջանը նշելու համար օգտագործում են Քարի դար եզրույթը:
Հին քարի դարում մարդիկ որսորդներ և հավաքիչներ էին, բայց ոչ սննդամթերք արտադրող: Գոյատևելու համար նախամարդիկ սկզբում պատսպարվում էին քարանձավներում, իսկ հետագայում նաև ստեղծում են նոր ապաստարաններ: Գործիքներ պատրաստելը, վայրի կենդանիներին ընտելացնելն ու կրակի օգտագործումը քարիդարյան կարևոր տեխնոլոգիական նորարարություններից են և հիշեցնում են մեզ, թե որքան կարևոր էր հարմարվելու կարողությունը մարդու գոյատևման համար։ Աստիճանաբար ձևավորվում է տոհմը կամ տոհմական համայնքը, որը միավորված էր արյունակցական կապերով։
Հին քարի դարի մշակույթի մյուս և ամենակարևոր զարգացումը լեզվի զարգացումն էր, որը ժամանակի ընթացքում ձևավորվեց հնչյունների և շարժումների համադրությամբ։ Գիտնականները լեզվի ծագման մասին տարբեր մոտեցումներ ունեն: Ոմանք կարծում են, որ լեզուն կոչված էր հեշտացնելու խմբային որսը։ Մյուսները կարծում են, որ այն զարգացել է որպես մարդկանց հարաբերություններ ձևավորելու միջոց: Ուրիշներն էլ կարծում են, որ լեզուն մարդկանց համար հեշտացնում էր այնպիսի հարցեր, ինչպիսին է սննդի բաշխումը: Բայց լեզուն միակ միջոցը չէր, որով մարդիկ արտահայտվում էին: Նրանք քարից, ոսկրից և փայտից քանդակներ էին պատրաստում, քարանձավի պատերին կամ ժայռերի վրա պատկերներ նկարում կամ քանդակում։ Ի հայտ են գալիս հավատալիքներն ու արվեստը:

Պատասխանել հարցերին.

1. Ինչո՞ւ է պատմաբաններին անհրաժեշտ հնագիտության և կենսաբանության (գենետիկայի) աջակցությունը՝ նախապատմությունն ուսումնասիրելու համար:

Նախապատմությունն ուսումնասիրելու համար պատմաբաններին անհրաժեշտ հնագիտության և կենսաբանության աջակցությունը։

2. Որո՞նք են եղել մարդկության պատմության հիմնական ձեռքբերումները Հին քարի դարում, ի՞նչ դժվարությունների են հանդիպել։

Մարդկանց հիմնական տարբերակիչ հատկանիշներից մեկը գործիքներ պատրաստելու կարողությունն է։ Ամենավաղ գործիքները պատրաստված են եղել քարից, ուստի գիտնականները մարդկության պատմության վաղ շրջանը նշելու համար օգտագործում են Քարի դար եզրույթը:

3. Ինչո՞վ էին նեանդերթալցիներն ու հոմո սապիենսները տարբերվում նախամարդկանց այլ տեսակներից:

Մարդկային ցեղի ոչնչացած կամ ձուլված ներկայացուցիչ։ Որոշ գիտնականներ նեանդերթալցիներին համարում են հոմո սապիենսի ենթատեսակ, մյուսները՝ հոմո ցեղի առանձին տեսակ: Ձևավորվել է մոտ 150-130 հազար տարի առաջ և անհետացել է մոտ 30,000 տարի առաջ:Հոմո էրեկտուսին հաջորդեց նեանդերթալցին, որը նույնպես երկար ճանապարհորդություն կատարեց և կարողացավ դրսևորել նույն հարմարվողականությունը, ինչ էրեկտուսը։ Ամենից վճռորոշ գաղթը կատարեց հոմո սապիենսը, որը սնունդ փնտրելու նպատակով մոտ 80,000 տարի առաջ Արևելյան Աֆրիկայից շարժվեց դեպի հյուսիս։

4. Ինչու՞ էր կրակի գյուտն այդքան կարևոր:

Օգտագործվել է կրակ և ավելի մեծ գործիքներ:Հոմո էրեկտուսն («ուղղաձիգ մարդ») առաջինն էր, որ սնունդ փնտրելու նպատակով մոտ 2-2,5 միլիոն տարի առաջ լքեց Աֆրիկան՝ հաստատվելով արևելյան կիսագնդի բարեխառն գոտիներում։ Մոտ 1.8 մլն տարի առաջ նա հասավ Հայկական լեռնաշխարհ և Կովկաս: Արտագաղթը մասամբ հաջողվեց, քանի որ արդեն կիրառվում էր կրակը:

5. Ինչպե՞ս տեխնոլոգիաները պայմանավորեցին նախամարդկանց կյանքի զարգացումը:

Գիտելիքներ և գործիքներ, որոնք կիրառվում են մարդկանց կարիքները բավարարելու համար։

6. Ինչո՞վ էր կարևոր Հայկական լեռնաշխարհը նախամարդկանց գաղթի ճանապարհին:

Որովհետե Հայկական լեռնաշխարհը գտնվելով Եվրոպայի և Արևմտյան Ասիայի բանուկ խաչմերուկում եղել է նախամարդկանց գաղթի ճանապարհի կարևոր հանգրվաններից մեկը, իսկ հետո նաև «բաշխիչ կետ»՝ ծառայելով որպես հիմնական տարածք, որտեղից սկիզբ են առել 

7. Նշե՛ք հնագույն մարդկանց կյանքում կրակի 6 նշանակություն:

6 նշանակություն են ուտելիք պատրաստել, տաքանալ, լույս ստեղծել, կրակ ստանալ, որսորդություն անել։

«Մի  անգամ  իմ  բարեկամ  մի  որսորդ  մեր  հանդի  անտառուտ  սարերից  մի  եղնիկ  նվեր  բերեց  երեխաներիս  համար»:- Այսպես  սկսեց  ընկերս  աշնանային  մի  երեկո,  երբ  նստած  միասին  նրա  պատշգամբում,  հիացած  նայում  էինք  հեքիաթական  վերջալույսով  վարվռուն  սարերին,  որոնց  վրա  մակաղած  հոտերի  նման  մեղմորեն  հանգչում  էին  ոսկեգեղմ  անտառները:

«Այդ  մի  մատաղ  ու  խարտյաշ  եղնիկ  էր,  խորունկ,  սև  ու  ջինջ  աչքերով,  որ  ծածկվում  էին  երկայն,  նուրբ  թարթիչների  տակ:
Կամաց-կամաց  մեր  վրա  սովորեց  նա.  էլ  չէր  փախչում,  չէր  վախենում  մեզնից.  մանավանդ  շա՜տ  մտերմացել  էր  երեխաներիս  հետ.  նրանց  հետ  միասին  վազվզում  էր  պարտեզում,  նրանց  հետ  ճաշում  էր,  նրանց  հետ  քնում:
Մի  բան  ինձ  շատ  էր  զարմացնում:  Եղնիկը  թեև  այնպես  ընտելացել  էր  մեզ,  սովորել  էր  մեր  տանն  ու  դռանը,  բայց  մեկ-մեկ  մեզնից  թաքուն  բարձրանում  էր  այս  պատշգամբը  և  ուշագրավ,  լռիկ  նայում  էր  հեռու`  անտառներով  փաթաթված  սարերին.  ականջները  լարած  խորասույզ  լսում  էր  անտառների  խուլ  ու  անդուլ  շառաչը,  որ  երբեմն  ուժեղանում  էր,  երբեմն  բարականում`  նայելով  հովերի  թափին:  Նայում  էր  նա  այնպե՜ս  անթարթ  և  այնպե՜ս  ինքնամոռաց,  որ  երբ  պատահում  էր  բարձրանում  էի  պատշգամբը,  ինձ  բավական  միջոց  չէր  նկատում  և  երբ  հանկարծ  ուշքի  էր  գալիս`  նետի  պես  ծլկվում  էր  մոտիցս…
__Արդյոք  գիտե՞ր  նա,  որ  ինքը  ղողանջուն  անտառների  ազատ  երեխան  է  եղել,  որ  մայրը  այնտեղ  է  կաթ  տվել  իրեն,  որ  այնտեղ  է  իր  հայրը  եղջյուրները  խփել  կաղնիներին:  Արդյոք,  գիտե՞ր,  որ  այդ  խուլ  շառաչը  անուշ-անուշ  օրորել  է  իրեն  առաջին  անգամ,  և  ո՞վ  գիտե,  գուցե,  երազներ  է  բերել  իրեն,  սիրուն  երազներ…
__Խե՜ղճ  եղնիկ…  Կարոտ`  իր  սիրած  գուրգուրող  անտառներից  և  զանգակ  աղբյուրներից,  իր  խարտյաշ  մորից  և  շնկշնկան  հովերի  հետ  վազող  ընկերներից`  հիմա  տանջվում,  տառապում  է  մեզ  մոտ,  մտածում  էի  ես:  Եվ  այնպես  սրտանց  ցավակցում  էի  նրան…  Չէ՞  որ  նա  էլ  մեզ  պես  մտածող  և  զգայուն  հոգի  ունի:
__Ես  շատ  էի  հարգում  նրան,  խնդրեմ  չծիծաղես  վրաս,  այո՛,  այնքան,  որ  երբ  նա  բարձրանում  էր  պատշգամբը,  հեռացնում  էի  երեխաներիս,  և  թողնում  էինք  նրան  մենակ  իր  ապրումների  հետ…
__Երբ  գրկում  էի  նրան,  այդ  նազելի  էակին,  և  նայում  էի  լեռնային  աղբյուրների  նման  վճիտ  աչուկների  մեջ`  տեսնում  էի  այնտեղ  մի  թախծալի,  երազուն  կարոտ…
__Մի  գիշեր,-  մի  քամի  գիշեր  էր,-  սարերից  անսանձ  փչում  էր  քամին,  դուռն  ու  պատուհանները  ծեծում  ու  ծեծկում:  Պարզ  լսվում  էր,  որ  այնտեղ,  անտառում,  դարավոր  կաղնիներն  ու  վայրի  ընկուզենիները  ճակատում  էին  հողմի  դեմ`  աղմկում  և  գոռում:  Եվ  քամին  բերում  էր  անընդհատ  անտառի  այդ  լիակուրծք  խշշոցն  ու  մռունչը,  ու  թվում  էր  թե`  հենց  մեր  դռան  առջև  է  աղմկահույզ,  հողմածեծ  անտառը:
__Երեխաներս  վախից  կուչ  էին  եկել.  մինչդեռ  եղնիկը  դողում  էր  մի  խենթ  սարսուռով:  Աչքերը  կայծակին  էին  տալիս:  Անթարթ,  ամբողջովին  լսելիք  դառած`  ականջ  էր  դնում  նա  անտառի  հուժկու  շառաչին,  որ  խոսում  էր  նրա  հետ  մայրենի  լեզվով:
__Անտառը  կանչում  է  նրան,  ընկերների  ազատ  վազքն  է  տեսնում  նա  մթին  թավուտների  մացառուտ  ժայռերն  ի  վեր,-  մտածում  էի  ես:
__Մի  փոքր  հետո  ավելի  սաստկացավ  քամին`  փոթորիկ  դառնալու  չափ.  մեկ  էլ  աղմուկով  բացվեցին  լուսամուտի  փեղկերը,  և  մի  ուժգին  շառաչ  միանգամից  ներս  խուժեց:  Եղնիկը  հանկարծակի  մի  ոստումով  ցատկեց  լուսամուտի  գոգը`  աչքերը  սուզելով  շառաչուն  խավարի  մեջ:  Ես  իսկույն  վրա  վազեցի  բռնելու  նրան,  սակայն  նա  մի  ակնթարթի  մեջ  թռավ  լուսամուտից  պարտեզը  և  ծածկվեց  խավարների  մեջ…
__Դե՛հ,  հիմա՛  գնա  ու  գտիր  նրան  իր  հայրենի  անծայր  անտառներում…»:

Հարցեր և առաջադրանքներ:

1.Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք ա  և բ  առաջադրանքները.

ա) Օգտագործելով պատմվածքի պատկերները՝ նկարագրե՛ք ներկայացված անտառն այնպես, որ Ձեր պատումն ամբողջական լինի:

Անտառը հեքիաթական և ոսկեգեղմ էր։Անտառում,  դարավոր  կաղնիներն  ու  վայրի  ընկուզենիները  ճակատում  էին  հողմի  դեմ`  աղմկում  և  գոռում:  Եվ  քամին  բերում  էր  անընդհատ  անտառի  այդ  լիակուրծք  խշշոցն  ու  մռունչը,  ու  թվում  էր  թե`  հենց  մեր  դռան  առջև  է  աղմկահույզ,  հողմածեծ  անտառը:

բ) Կա՞ հակասություն  պատմող հերոսի նախորդ մտքերի և հետևյալ մտքի միջև: Հիմնավորե՛ք Ձեր պատասխանը:

Ես  իսկույն  վրա  վազեցի  բռնելու  նրան,  սակայն  նա  մի  ակնթարթի  մեջ  թռավ  լուսամուտից  պարտեզը  և  ծածկվեց  խավարների  մեջ…

Իմ կարծիքով հակասություն չկա։Որովհետև հնարավոր է, որ հերոսը վազի, որ բռնի եղնիկին բայց եղնիկը ակնթարթի մեջ  թռնի  լուսամուտից  պարտեզ և ծածկվի  խավարների  մեջ։

2. Անծանոթ բառերը բառարանի օգնությամբ բացատրիր:

Ոսկեգեղմ-հին հունական դիցաբանության մեջ՝ ոչխարի ոսկե մորթի

խարտյաշ-ոսկեգույն դեղինին և բալ շագանակագույնին տվող գույնով

թավուտ-խիտ թփերով ու մացառներով պատված տեղ

3.Նկարագրիր և բնութագրիր եղնիկին:

Եղնիկը շատ գեղեցիկ էր խորունկ, սև ու ջինջ աչքերով

Մեզ շրջապատում են բազմատեսակ առարկաներ, որոնցից յուրաքանչուրն ունի իր անվանումը: Օրինակ` բաժակ, սեղան, համակարգիչ և այլն:

Բոլոր առարկաներն ունեն ընդհանուր անվանում՝ ֆիզիկական  մարմին: Յուրաքանչուր ֆիզիկական մարմին ունի որոշակի ձև, զանգված ու ծավալ:

Մարմինները լինում են կենդանի ու անկենդան: Կենդանի մարմինները միասին կազմում են կենդանի բնությունը, իսկ անկենդան մարմինները՝ անկենդան բնությունը:

քարերը՝անկենդան    ,մեքենան՝անկենդան  <Անկենդան մարմիններ>

Բաժակը թափանցիկ է, հեշտ կոտրվում է, օգտագործում ենք տարբեր հեղուկներ ըմպելու համար, իսկ մեխը շատ ամուր է, խոնավ օդում ժանգոտվում է, օգտագործում ենք տարբեր իրեր կամ իրերի մասեր իրար միացնելու համար:

Ինչպես տեսնում ենք, շատ կարևոր է,  թե ինչ նյութից է պատրաստված առարկան:

Բոլոր առարկաները (ֆիզիկական մարմինները) կազմված են նյութերից:

Միևնույն նյութից կարելի է պատրաստել տարբեր առարկաներ:

Օրինակ՝ ապակուց կարելի է պատրաստել ծաղկաման, քիմիական բաժակ, փորձանոթ:

Տարբեր նյութերից կարելի է պատրաստել միատեսակ առարկաներ:

Օրինակ՝ փորձանոթների կանգնակ կարելի է պատրաստել փայտից, պլաստմասսայից կամ երկաթից:

Նյութերը  բաժանվում են երկու խմբի՝ օրգանական և անօրգանական:

Օրգանական նյութեր       

Անօրգանական նյութեր

Պատասխանել հարցերին

1.Սահմանի՛ր ֆիզիկական մարմին, նյութ և նյութի հատկություններ հասկացությունները:

Բոլոր առարկաներն ունեն ընդհանուր անվանում՝ ֆիզիկական  մարմին: Յուրաքանչուր ֆիզիկական մարմին ունի որոշակի ձև, զանգված ու ծավալ:Բոլոր առարկաները (ֆիզիկական մարմինները) կազմված են նյութերից:Միևնույն նյութից կարելի է պատրաստել տարբեր առարկաներ: 

2.Թվարկի՛ր նյութի որոշ ֆիզիկական հատկություններ:

Նյութերի ֆիզիկական հատկություններն են՝ ագրեգատային վիճակը (գազ, հեղուկ,պինդ), գույնը, հոտը, համը, խտությունը:

3.Ի՞նչ ագրեգատային վիճակում կարող են լինել նյութերը: Բե՛ր օրինակներ:

Նյութերը կարող են լինել գազային, հեղուկ և պինդ:

4.Գտի՛ր «ավելորդը» յուրաքանչյուր շարքում.

ա) երկաթ, քացախ, բուսական յուղ, գնդակ, կերակրի աղ.

բ) հեռախոս, ժամացույց, սար, մարմար, ձող.

գ) ծաղիկը դաշտում, ծաղիկը թփի վրա, ծաղիկը զգեստի վրա,ծաղիկը ծառի վրա:

5.Համեմատի՛ր հետևյալ նյութերը.

ա)բուսական յուղ և քացախ,

բ) շաքար և սոդա,

գ) երկաթ և ոսկի,

դ) կավիճ և գրաֆիտ(գծամատիտի միջուկ):

Կազմի՛ր աղյուսակ նյութերի յուրաքանչյուր զույգի համար: Սյունակներից մեկում թվարկի՛ր նմանությունները,մյուսում՝ տարբերությունները: